گسترش فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی نگرانی‌های عمیقی را دامن زده است. سه عضو اروپایی توافق هسته‌ای در پی انتشار آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای نگرانی‌های خود را بار دیگر بیان کردند. در ابتدای این بیانیه آمده است «ما به سختی تلاش کردیم تا برجام حفظ شود و بارها آشکارا از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌ها علیه ایران ابراز تاسف کردیم و برای اقداماتی مانند راه‌اندازی مکانیسم مالی اینستکس را برای تجارت قانونی تلاش کردیم.» در ادامه‌ی این بیانیه سه کشور اروپایی عضو برجام یادآوری می‌کنند که در یک سال و نیم گذشته جمهوری اسلامی «در موارد مختلف» تعهدات اتمی خود را «به صورت جدی» نقض کرده است. در آخرین گزارش آژانس نیز اشاره می‌شود که جمهوری اسلامی در حال حاضر اورانیوم را در حد ۴.۵ درصد غنی ساخته و حجم اورانیوم غنی‌سازی شده این کشور به ۳۶۰۰ کیلوگرم، یعنی ۱۲ برابر حد مجاز در برجام رسیده است.
زیر پا گذاشتن تعهدات برجام توسط جمهوری اسلامی
در اشاره به نقض تعهدات جمهوری اسلامی در این بیانیه به ویژه به تحقیق روی سانتریفیوژهای پیشرفته ار نوع «آی‌آر۲ ام»، «آی‌آر۴» و «آی‌آر ۶» اشاره می‌شود که به گفته اروپایی‌ها باید بلافاصله متوقف شود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود راه‌اندازی سانتریفیوژهای «آی‌آر۴» و «آی‌آر ۶» را تائید کرده است. آژانس همچنان از تزریق گاز هگزافلوراید به این سانتریفیوژها که در نطنز راه‌اندازی شده‌اند، خبر می‌دهد. ۱۲ تیرماه امسال وقوع یک انفجار در تأسیسات نطنز به تخریب مرکز مونتاژ سانتریفیوژها منجر شد. اگرچه حسین دهقان مشاور علی خامنه‌ای در صنایع دفاعی روز جمعه ۳۰ آبان مدعی شد که این انفجار یک «خرابکاری صنعتی» بوده اما به نظر می‌آید که اسرائیل در این عملیات دست داشته است.
بسیاری انتشار این گزارش از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بی ارتباط با ورود جو بایدن، در صورت تائید نتایج انتخابات جنجال برانگیز ۳ نوامبر ۲۰۲۰، نمی‌دانند. البته بر مبنای آخرین نتایج بازشماری بخشی از آرای جورجیا که جو بایدن را برنده انتخابات در این ایالت اعلام کرده و آنطور که برخی رسانه‌ها نوشته‌اند، تصمیم قضات ایالت‌های پنسیلوانیا و آریزونا مبنی بر رد شکایت وکلای دونالد ترامپ، بعید به نظر می‌رسد که ۲۰ ژانویه آینده جو بایدن به عنوان رئیس جمهوری آینده آمریکا در کاخ سفید سوگند یاد نکند. در این رابطه سخنان رابرت اوبراین مشاور امنیت ملی کاخ سفید، قابل تأمل است. مشاور امنیت ملی کاخ سفید در حاشیه همایش مجازی «امنیت جهانی» گفت حتا در صورت عدم پذیرش شکست از سوی دونالد ترامپ، انتقال قدرت به شکل آرام و قانونی صورت خواهد گرفت.
مشکلات بازگشت آمریکا به برجام
بخش دیگری از سخنان روبرت اوبراین نیز قابل توجه است. مشاور امنیت ملی کاخ سفید تیم جو بایدن را «گروهی حرفه‌ای» خواند «که پیش از این نیز در کاخ سفید فعالیت داشته‌اند.» احزاب جمهوریخواه و دمکرات اگر در مورد بسیاری از مسائل اختلاف نظرهای جدی و عمیق داشته باشند، در چند مورد همیشه در یک جبهه قرار داشته‌اند از جمله دفاع از منافع ملی آمریکا و تلاش برای تامین امنیت این کشور که در صدر اهداف آنها قرار دارد.
در تابستان امسال خبر کوتاهی در برخی رسانه‌ها مبنی بر ترور یک «استاد تاریخ» لبنانی و دخترش توسط دو موتورسوار در خیابان پاسداران (سلطنت‌آباد سابق) تهران منتشر شد که توجه بسیاری را جلب نکرد. هفته گذشته نیویورک تایمز در گزارشی مبتنی بر اظهارات ۴ مقام امنیتی آمریکایی فاش ساخت که این فرد عبدالله احمد عبدالله مرد شماره دو القاعده بوده که با نام ابومحمد المصری شناخته شده است. مقتول دوم نیز مریم دختر ابومحمد المصری و بیوه‌ی حمزه یکی از پسران اسامه بن‌لادن بوده است که سال گذشته کشته شد. روزنامه اسرائیلی جروزالم پست نیز در گفتگو با دو منبع امنیتی این کشور خبر نیویورک تایمز را تائید کرده است. دو نفری که ابومحمد امصری و دخترش را به قتل رسانده‌اند گویا هر دو از مامورین موساد نهاد امنیتی اسرائیل بوده‌اند. ابومحمد المصری و دخترش در سازماندهی دو عملیات تروریستی در آمریکا دست داشته‌اند. رسانه‌های اسرائیل می‌نویسند ترور این دو نفر به خواست آمریکا انجام گرفته است.
انتشار این خبر پس از اعلام غیررسمی پیروزی جو بایدن، در کنار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به گفته برخی از مفسران می‌تواند نوعی فشار بر رئیس جمهوری آینده آمریکا باشد که در جریان کارزار انتخاباتی وعده‌ی بازگشت به برجام را داده بود. البته جو بایدن در گفتگو با نیویورک تایمز و مقاله‌ای که در تارنمای شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان منتشر شده، این بازگشت را مشروط اعلام کرده است. جو بایدن می‌نویسد: «اگر ایران کاملا خود را با توفق هسته‌ای انطباق دهد، ایالات متحده هم به عنوان نقطه شروع مذاکراتی دیگر به توافق باز خواهد گشت.» در گفتگو با نیویورک تایمز نیز جو بایدن خواهان اجرای کامل برجام و حتا مقدمه‌ی آن از سوی جمهوری اسلامی شده بود. یادآوری می‌شود که متن توافقنامه هسته‌ای به تعهدات جمهوری اسلامی برای تامین امنیت و ثبات در خاورمیانه نیز اشاره کرده است.
نگرانی‌های مشترک دو سوی اقیانوس آتلانتیک
بازگشت آمریکا به برجام برای آغاز مذاکرات در مورد دیگر مشکلات چون حمایت جمهوری اسلامی از گروه‌های تروریستی در منطقه و برنامه‌های موشکی‌اش از جمله خواست‌های کشورهای اروپایی عضو برجام نیز هست. مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا که اخیرا با رئیس جمهوری فرانسه در پاریس ملاقات داشته است در گفتگو با روزنامه فرانسوی فیگارو می‌گوید رئیس جمهوری فرانسه نیز معتقد است که «شرایط سال ۲۰۲۰ با سالی که برجام امضا شد متفاوت است.» مایک پمپئو در ادامه می‌افزاید «انتظارات فرانسه، آلمان و بریتانیا از ایران با انتظارات آمریکا سازگاری بسیار دارد، حتا اگر درباره راه‌های دستیابی به این خواست‌ها اختلاف نظر وجود داشته باشد.»
در این میان، لغو تحریم‌های اخیر خزانه‌اری آمریکا که ربطی به برنامه هسته‌ای ندارند و در ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فعالیت‌های تروریستی‌اش به تصویب رسیده‌اند نیز برای جو بایدن ساده نخواهد بود. برای لغو این تحریم‌ها نخست باید سپاه پاسداران را از فهرست گروه‌های تروریست و حامی تروریسم خارج کرد. راهی که در شرایط کنونی ساده به نظر نمی‌آید.
جمهوری اسلامی نیز بازگشت خود به تعهدات برجامی را مشروط به بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای بدون قید و شرط کرده و هرگونه مذاکره جدیدی را وابسته به آن دانسته است. در چنین شرایطی مشکل به نظر می‌رسد که در ماه‌های اولیه حضور جو بایدن در کاخ سفید شاهد بازگشت آمریکا به برجام باشیم.
جکی ولکات نماینده آمریکا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اقدامات اخیر جمهوری اسلامی در گسترش فعالیت‌های اتمی‌اش را «تلاش واضحی برای اخاذی» خواند و افزود «این اقدام‌ها نه بن‌بست فعلی را حل می‌کند و نه برای ایران تخفیفی در تحریم‌ها به همراه خواهد داشت.» در جمهوری اسلامی نیز برخلاف دولت، کم نیستند کسانی که معتقدند مذاکرات با آمریکا امکانپذیر نیست و با جو بایدن در کاخ سفید هم گشایشی که مقامات تهران انتظار آن را دارند سرابی بیش نخواهد بود. هفته‌نامه «صبح صادق» که توسط دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشر می‌شود، در یادداشتی می‌خواهد تا با شروع ریاست جمهوری جو بایدن، پرونده هسته‌ای از وزارت خارجه گرفته شده و دوباره به شورای عالی امنیت ملی سپرده شود.
در این یادداشت بازگرداندن پرونده اتمی به شورای عالی امنیت ملی با دلایلی چون «زیر نظر گرفتن رفتار آمریکا»، جلوگیری از «خسارت‌های ادامه‌دار برجام» و ممانعت از «مذاکره موشکی و منطقه‌ای در دل برجام» توجیه می‌شود.مسئولیت پرونده هسته‌ای تا سال ۱۳۹۲ در اختیار شورای عالی امنیت ملی بود ولی در آن سال به خواست حسن روحانی که دولت‌اش تشکیل شده بود تا مذاکرات هسته‌ای را پیگیری کند، به وزارت خارجه منتقل شد. اگرچه با وجود انتقال مذاکره در ارتباط با پرونده هسته‌ای به وزارت خارجه، تصمیم‌گیری در هر موردی هنوز با شورای عالی امنیت ملی و البته زیر نظر علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی است. حالا به نظر می‌رسد هدف سپاه پاسداران از انتقال پرونده هسته‌ای به شورای عالی امنیت ملی، کنار گذاشتن دولت حسن روحانی از مذاکرات احتمالی با دولت آمریکا و اروپا پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن است.
